به گزارش پایگاه خبری تحلیلی هوژان، پاییز ۱۴۰۴ در حالی سپری میشود که ۱۹ استان کشور همچون اصفهان، فارس، یزد و کرمان از ابتدای مهرماه تاکنون حتی یک روز بارانی را تجربه نکردهاند. میانگین بارش کشوری در این مدت تنها ۲.۳ میلیمتر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۱۳ میلیمتر، کاهش ۸۲ درصدی را نشان میدهد؛ رقمی که این فصل را به خشکترین پاییز نیمقرن اخیر تبدیل کرده است.
کارشناسان اقلیمشناسی از جمله رئیس مرکز ملی اقلیم، این وضعیت را نتیجه مستقیم تغییرات اقلیمی جهانی میدانند. تضعیف سامانههای پرفشار سیبری، کاهش چرخندزایی در دریای مدیترانه و غیبت پدیده النینو از عوامل اصلی این خشکسالی عنوان شدهاند. در شش سال گذشته، پاییزهای خشک به یک الگوی تکرارشونده تبدیل شدهاند؛ الگویی که با افزایش دمای میانگین و کاهش رطوبت خاک، شرایط را برای بارش دشوارتر کرده است.
پیشبینیهای فصلی پژوهشگاه هواشناسی نیز چشمانداز امیدوارکنندهای ارائه نمیدهند. بارشهای پاییزی با تأخیر ۱۰ تا ۱۵ روزه آغاز خواهند شد و عمدتاً کمتر از نرمال خواهند بود. تنها نوار ساحلی خزر ممکن است به میانگین نزدیک شود. زمستان نیز با بارشهای نرمال در غرب و کمبارش در شرق همراه خواهد بود، اما جبران کسری بارش پاییز بسیار بعید است.
این شرایط، سال آبی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ را در معرض خشکی استثنایی قرار داده است. احتمال کمبارشی ۳۰ تا ۴۰ درصدی در شرق کشور، زنگ خطر جدی برای منابع آبی، کشاورزی و تأمین آب شرب به شمار میرود. در صورت تداوم این روند، خطر «روز صفر آبی» در کلانشهرهایی چون تهران، تبریز و مشهد بسیار جدی خواهد بود؛ روزی که منابع آب شرب شهری به پایان میرسد و جیرهبندی شدید اعمال میشود.
در حال حاضر، سدهای تهران با کاهش شدید ذخایر مواجهاند؛ سد لتیان تنها ۸ میلیون مترمکعب ذخیره دارد که ۷۵ درصد کمتر از سال گذشته است. تولید برق آبی نیز ۵۴ درصد کاهش یافته و کشاورزی که ۹۰ درصد منابع آبی کشور را مصرف میکند با تهدید جدی برای محصولات پاییزه روبهروست. تالابها در وضعیت بحرانی قرار دارند و بیش از ۶۰ درصد آنها خشک یا نیمهخشک شدهاند. فرونشست زمین در دشتهای مرکزی به ۲۰ سانتیمتر در سال رسیده و منابع آب زیرزمینی نیز به مرز فقر مطلق نزدیک شدهاند.
رودخانههایی مانند زایندهرود که زمانی از چشمههای پرآب کوهرنگ تغذیه میشدند، امروز به نهرهایی خشک و بیجان تبدیل شدهاند. کشاورزی آبی در جنوب کشور با کاهش ۵۰ تا ۷۵ درصدی مواجه است و صنایع و شبکههای آب شهری در آستانه جیرهبندی قرار دارند. همزمان، کیفیت آب نیز به دلیل افزایش شوری و آلودگی ناشی از تبخیر بالا بهشدت کاهش یافته است.
در چنین شرایطی، صرفهجویی، بازچرخانی آب، اصلاح الگوی کشت، کنترل ساختوسازهای بیرویه و توسعه کشاورزی هوشمند از جمله اقداماتی هستند که میتوانند از تشدید بحران جلوگیری کنند. ایران با سابقه تاریخی در مواجهه با خشکسالی، اکنون بیش از هر زمان دیگری نیازمند همبستگی ملی و تصمیمگیریهای قاطع و علمی است.
- نویسنده : مینوفر چراغی
