به گزارش پایگاه خبری هوژان، استان خوزستان با وجود برخورداری از دانشگاههای باسابقه، نخبگان علمی و ظرفیتهای صنعتی گسترده، همچنان در ایجاد پیوند مؤثر میان دانش و تولید ناکام مانده است.
این ناکامی با وجود منابع انسانی سرشار و زیرساختهای پژوهشی در دانشگاههای استان، حاصل شکاف فرهنگی و مدیریتیست که سالها میان صنعت و دانشگاه در این استان ریشه دوانده است.
در شرایطی که شرکتهای صنعتی در استانهای دیگر با بهرهگیری از قوانین حمایتی چون جهش تولید دانشبنیان و بورسیه شغلی، مسیر همکاری با دانشگاهها را هموار کردهاند، در خوزستان همچنان نگاه به دانشگاهها، نگاه به نهادی غیرکاربردی و صرفاً نظری باقی مانده است؛ نگاهی که مانع بهرهبرداری از ظرفیتهای علمی استان میشود و ضمن خروج پروژههای پژوهشی به استانهای دیگر، جایگاه دانشگاههای بومی در چرخه تولید و توسعه را تضعیف میکند.
در این گفتوگو با دکتر علیرضا دنه دزفولی، دانشیار گروه مهندسی مکانیک دانشگاه شهید چمران اهواز و از پژوهشگران فعال در حوزه انرژی، حفاری و شیرینسازی آب، به بررسی چرایی این گسست پرداختهایم؛ گسستی که اگرچه ریشه در باورهای فرهنگی و ساختارهای مدیریتی دارد، اما راهکارهای قانونی و اجرایی برای ترمیم آن وجود دارد؛ به شرط آنکه ارادهای برای تغییر شکل بگیرد.
خبرنگار: آقای دکتر، لطفاً درباره فعالیتهای پژوهشی اخیرتان توضیح دهید.
دنه دزفولی: در حال حاضر رئیس دفتر مطالعات سیستمهای تبدیل انرژی و ذخیره انرژی هستم که فعالیتهای پژوهشیام عمدتاً در چارچوب همین دفتر تعریف میشود.
در این دفتر، ما روی عملکرد حرارتی و کنترل و مدیریت حرارت در باتریهای لیتیوم یونی کار میکنیم؛ باتریهایی که بهویژه در خودروهای برقی کاربرد فراوان دارند. یکی از چالشهای مهم در این حوزه، بحث خنکسازی این باتریهاست که اگر بهدرستی کنترل نشود، میتواند منجر به انفجار در خودروهای برقی شود. این موضوع از جمله مباحث مرز دانش است که شرکتهایی مانند تسلا نیز روی آن کار میکنند.
در کنار این، روی شیرینسازی آب با استفاده از انرژی خورشیدی نیز فعالیت داریم. یکی از دانشجویان ارشد و پسا دکتری بنده روی این موضوع کار میکند که منجر به شبیهسازی تابش مصنوعی خورشید شده است. هدف ما طراحی پنلهایی است که بدون مصرف انرژی فسیلی و صرفاً با انرژی خورشیدی بتوانند آب را شیرینسازی کنند.
خبرنگار: با وجود این ظرفیتهای علمی، چرا ارتباط صنعت و دانشگاه در خوزستان موفق نبوده است؟
دنه دزفولی: علت اصلی این ناکامی، قرار گرفتن صنعت و دانشگاه در عرض یکدیگر است، نه در امتداد هم. شرکتها برای خود دفاتر تحقیق و توسعه راهاندازی کردهاند، برای مثال در شرکت فولاد، مجموعههایی تأسیس شدهاند که کارهای تحقیقاتی را با نیروهای خودشان انجام میدهند در نتیجه، صنعت نیازی به دانشگاه احساس نمیکند چون با نیروهای امانی خودش کار را پیش میبرد.
جرقهای که باید از نیاز صنعت به دانشگاه زده شود، درون خود صنعت زده میشود و دیگر به دانشگاه مراجعه نمیکنند. این یکی از دلایل اصلی است.
دلیل دوم، ضعف مدیریتی در استفاده از فرصتهای قانونی پژوهشی است. مثلاً قانون جهش تولید دانشبنیان تأکید دارد بر ارتباط صنعت و دانشگاه و این امکان را فراهم کرده که صنعت از محل اعتبارات مالیاتی، تحقیق و توسعه انجام دهد؛ یعنی بهجای پرداخت مالیات، میتواند تحقیق رایگان انجام دهد و پروژههای بزرگتری را تعریف کند.
اما چرا در خوزستان استقبال خوبی از این قانون نشده است؛ تجربه بنده نشان میدهد که فرهنگسازی پژوهشی در استان وجود ندارد. گفتمان پژوهشی شکل نگرفته و این خلأ فرهنگی موجب شده که فرصتهای قانونی هم بیاستفاده بمانند.
خبرنگار: به نظر شما، چرا با وجود فرصتهای قانونی، صنایع استان از ظرفیت دانشگاهها استفاده نمیکنند؟
دنه دزفولی: هنوز به این باور نرسیدهایم که باید به دانشگاه فرصت بدهیم و صنعت از ظرفیتهای قانونی استفاده کند تا کارهای بزرگی انجام شود. باورمندی وجود ندارد. معمولاً بچههای صنعت که خودشان فارغالتحصیل دانشگاه هستند، وقتی وارد صنعت میشوند، دانشگاه را نهادی میبینند که کارایی ندارد. این نگاه فرهنگی است. آنقدر این حرف بین خودشان تکرار شده که باورشان شده دانشگاه نمیتواند کاری بکند، این باور غلطی است.
ما پروژههایی را انجام میدهیم که در استانهای صنعتخیز کاربرد دارد، اما مجبوریم آنها را در استانهای دیگر اجرا کنیم چون صنعت استان خودمان باور ندارد که دانشگاه میتواند کمک کند. در جلساتی که با مدیران استانی داشتیم، دیدیم که مثلاً امور مالی شرکتها میگویند این قانون را قبول ندارند، در حالیکه این قانون توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده و کاملاً قانونی است. این یکی از دلایلی است که ارتباط شکل نگرفته است.
خبرنگار: درباره فرصتهای بورسیه شغلی برای صنایع توضیح میدهید؟
دنه دزفولی: یکی از فرصتهای قانونی موجود برای صنایع، بحث بورسیه شغلی است. با توجه به کاهش نرخ رشد جمعیت، صنایع در آینده با کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه خواهند شد از حالا باید پیشبینی کنند که در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده به چه تعداد نیرو نیاز دارند. خاستگاه این نیروهای متخصص، دانشگاهها هستند.
صنایع میتوانند دانشجویان را از طریق مصاحبه جذب کنند و در طول چهار سال تحصیل، آنها را بورسیه کنند. حتی میتوانند دروس تخصصی مورد نیازشان را برای این دانشجویان تعریف کنند، مدرس آن دروس را خودشان تعیین کنند و آموزش دهند. بودجه حقوق این دانشجویان نیز بهصورت مشترک بین بنیاد ملی نخبگان و صنعت تأمین میشود. در سالهای ابتدایی، سهم بنیاد بیشتر است و در سالهای پایانی، سهم صنعت افزایش مییابد.
متأسفانه با وجود اینکه این طرح میتواند ارتباط صنعت و دانشگاه را تقویت کند، صنایع ما هنوز نتوانستهاند وارد این میدان شوند. اگر دفترچههای کنکور را نگاه کنید، میبینید که برخی رشتهها مثل مهندسی مکانیک با دو کد رشته ارائه شدهاند؛ یکی معمولی و دیگری با بورسیه شغلی شرکت خاص. این شرکتها از طریق مصاحبه و آزمون شفاهی دانشجو جذب میکنند. اینها فرصتهایی هستند که میتوانند به افزایش ارتباط صنعت و دانشگاه کمک کنند، اما همانطور که گفتم، نبود گفتمان فرهنگی باعث شده استقبالی از این فرصتها صورت نگیرد.
خبرنگار: آیا عقبماندگی تکنولوژیک صنایع استان هم در این مسئله نقش دارد؟
دنه دزفولی: قطعاً. صنایع ما از نظر تکنولوژی عقب هستند. بسیاری از صنایع انرژیبر ما بهینه کار نمیکنند و در مرزهای تکنولوژی نیستند. هزینههای تولید بالا و کیفیت پایین است. به همین دلیل، سهم ما در صادرات جهانی کم است. اگر محصولات هندی یا چینی را ببینید، متوجه میشوید چقدر در دنیا خواهان دارند، اما محصولات ایرانی به دلیل قیمت بالا و کیفیت پایین، جایگاهی ندارند.
ما تولید محصولات پاییندستی نداریم و خامفروشی میکنیم. صنایع تبدیلی نداریم و زنجیره تأمین ناقص است. اینها عواملی هستند که سبب میشوند دانشگاهها نتوانند محصولمحور عمل کنند یا کمتر این اتفاق بیفتد.
دانشگاه زمانی میتواند محصول تولید کند که صنعتی در اطرافش نیاز داشته باشد؛ اما وقتی صنعتی نیازی اعلام نمیکند، دانشگاه مجبور است به نیازهای صنایع خارج از کشور پاسخ دهد. این نیازها را از مقالات علمی پیدا میکند، چالشها را شناسایی میکند و راهحل ارائه میدهد. اما این راهحلها و محصول تولید شده به درد صنعت داخلی نمیخورد و برای صنعت خارجی مفید است.
خبرنگار: چرا برخی دانشگاههای استان بهجای ورود به فعالیتهای صنعتی، بیشتر به سمت پژوهشهای کتابخانهای میروند؟
دنه دزفولی: این هم باز به همان موضوع فرهنگی بازمیگردد. وقتی صنایع نیازهای خود را به دانشگاه اعلام نمیکنند، دانشگاهها مجبورند به سمت پاسخگویی به نیازهای نظری و بنیادین بروند در نتیجه، پژوهشهایی انجام میشود که ممکن است در حال حاضر برای صنعت داخلی کاربردی نداشته باشد.
از سوی دیگر، برخی مدیران صنعتی ما فارغالتحصیل دانشگاههای خارج از استان هستند. این افراد احساس میکنند که حالا که به جایگاه و منصبی رسیدهاند، باید دِینی را به دانشگاه محل تحصیل خود ادا کنند؛ بنابراین حجم بالایی از نیازهای پژوهشی خود را به سمت همان دانشگاهها ارجاع میدهند این موجب شده استقبال از همکاری با دانشگاههای خارج از استان بیشتر شود.
خبرنگار: با توجه به شرایط فعلی، چه راهکاری فوری برای بهبود ارتباط صنعت و دانشگاه در خوزستان پیشنهاد میدهید؟
دنه دزفولی: به نظر بنده، این مسئله نیازمند همت مدیریتی در سطح کلان استان است.
اگر استاندار که در حوزه اقتصاد دانشبنیان ورود کردهاند، بتوانند این ورود را با استفاده از ظرفیتهای قانونی همچون قانون جهش تولید دانشبنیان و قانون بورسیه شغلی تلفیق کرده و صنایع را مکلف به استفاده از این دو فرصت کنند، ارتباط صنعت و دانشگاه افزایش خواهد یافت.
این دو ابزار قانونی میتوانند بهصورت مستقیم منجر به تعاملات مؤثر بین دانشگاه و صنعت شوند. فقط کافی است ارادهای در سطح مدیریت کلان استان شکل بگیرد تا این ظرفیتها بالفعل شوند.
خبرنگار: در پایان، اگر نکتهای باقی مانده بفرمایید:
دنه دزفولی: امیدوارم روزی برسد که گفتمان فرهنگی تحقیق و توسعه در استان ما شکل بگیرد و همه بدانند که دانشگاههای استان توانمند هستند و میتوانند پاسخگوی حل مشکلات صنایع باشند.
پژوهش در خوزستان؛ گرفتار در حلقه بیاعتمادی
در خوزستان، ظرفیتهای علمی و پژوهشی کمتعداد و بیکیفیت نیستند؛ اما آنچه مانع دیدهشدنشان شده، ساختاری است که سالها به بیاعتمادی عادت کرده است.
صنعت استان، بهجای بهرهگیری از توان دانشگاههای بومی، ترجیح میدهد مسیرهای آشنا را دنبال کند؛ مسیرهایی که به دانشگاههای خارج از استان ختم میشوند.
فرصتهای قانونی برای همکاری، روی میز هستند. قانون جهش تولید دانشبنیان، بورسیه شغلی، حمایتهای مالیاتی؛ همه فراهماند. اما تا زمانی که ارادهای برای استفاده از این ابزارها شکل نگیرد، دانشگاههای استان همچنان در حاشیه خواهند ماند.
این وضعیت، پیامدهای مشخصی دارد و میتواندمنجر به فرار نخبگان، تضعیف سرمایه انسانی و تثبیت چرخهای شود که در آن پژوهش بیمخاطب میماند و صنعت بیپشتوانه است. اگر مدیریت استان نتواند این چرخه را متوقف کند، خوزستان افزون بر اینکه فرصتهای امروز را از دست خواهد داد، بلکه فردای توسعه را نیز نخواهد دید.
بازگشت به مسیر تعامل، نیازمند تصمیمی روشن است، دانشگاه باید به رسمیت شناخته شود، صنعت از مسئولیت خود آگاه باشد و مسیر همکاری را هموار شود و تا زمانی که این تصمیم به اجرا نرسد، ظرفیتهای علمی خوزستان همچنان در سکوت، فرسوده خواهند شد.
- نویسنده : مینوفر چراغی
