خشک شدن تالاب هورالعظیم در سالهای اخیر به یکی از مهمترین موضوعات زیستمحیطی کشور تبدیل شده است. برخی روایتها این مسئله را به یک دولت خاص نسبت دادهاند، اما کارشناسان محیطزیست تأکید دارند که واقعیت بسیار پیچیدهتر است.
دکتر حمید رضایی، استاد پژوهشگاه محیطزیست و منابع آب، در توضیح این روند به خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی هوژان گفت: نابودی تدریجی هورالعظیم محصول مجموعهای از عوامل تاریخی، سیاسی، نظامی و صنعتی از دهه ۶۰ تاکنون بوده است.
به گفته او، جنگ ایران و عراق نقطه آغاز مداخلات مخرب بود؛ احداث خاکریزها، عملیات نظامی و سدسازی در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ ساختار هیدرولوژیک تالاب را به شدت آسیبپذیر کرد. پس از آن، در دهه ۷۰ و بهویژه پس از جنگ دوم خلیج فارس، رژیم صدام با اجرای پروژههای عظیم زهکشی و کانالکشی، حدود ۹۰ درصد هورهای میانرودان را خشک کرد؛ اقدامی که براساس گزارشهای بینالمللی با هدف سرکوب شیعیان و حذف پناهگاه طبیعی معارضان انجام شد.
رضایی همچنین به نقش صنعت نفت در تخریب تالاب اشاره کرد و توضیح داد: میادین نفتی مجنون، آزادگان و یادآوران در زیر هورالعظیم قرار دارند. برای حفاری این میادین، بخشهای وسیعی از تالاب خشک و خاکریزی شد و ورود پسابهای صنعتی کیفیت آب را به شدت کاهش داد. با وجود این آسیبها، او تأکید کرد که هورالعظیم هنوز قابل احیاست. نمونه بارز آن سیلاب سال ۱۳۹۸ بود که بخش بزرگی از تالاب دوباره آبگیری شد.
این استاد محیط زیست افزود: برای احیای پایدار تالاب باید سالانه دستکم ۱۳ میلیارد مترمکعب آب شیرین وارد آن شود؛ در غیر این صورت، هور به حوضهای شور تبدیل خواهد شد و پوشش گیاهی بومی از بین میرود. او راهکارهای احیای تالاب را در چند محور خلاصه کرد: تأمین حقآبه اکولوژیک از رودخانههای دجله، فرات، کرخه و کارون، مدیریت مشترک منابع آب میان ایران، عراق، ترکیه و سوریه، محدودیت و نظارت جدی بر فعالیتهای نفتی، جلوگیری از انسداد مسیرهای طبیعی آب و کاهش ورود پسابهای صنعتی.
رضایی در پایان تأکید کرد: خشک شدن هورالعظیم را نمیتوان به یک دهه یا یک دولت خاص نسبت داد؛ بلکه این تالاب قربانی روندی طولانی و چندلایه بوده است. با این حال، اگر مدیریت علمی و اراده جدی وجود داشته باشد، هورالعظیم همچنان میتواند به حیات طبیعی خود بازگردد و دوباره به یکی از مهمترین زیستبومهای منطقه تبدیل شود.
- نویسنده : مینوفر چراغی
